Door: Monte Veldt en Ralf Tinga
Het programma
Farce Majeure was jarenlang een populair televisieprogramma van de NCRV. De groep bestond uit Ted de Braak, Alexander Pola, Jan Fillekers, Henk van de Horst en Fred Benavente. Het programma was voor de eerste keer op de Nederlandse buis op 15 september 1966. Tien jaar later en honderdvijftig afleveringen verder eindigde het programma in 1976. Van 1983 tot en met 1986 is er een tweede serie gemaakt.
De titel is een Franse woordspeling. Force majeure staat voor overmacht, maar farce is het Franse woord voor scherts of een mop. Farce Majeure betekent dus zoveel als Supermop.
Geëngageerd
Elke aflevering werd er op humoristische wijze ingegaan op actuele gebeurtenissen in Nederland en de rest van de wereld. Dit ging afwisselend aan de hand van liedjes en sketches. Op het eerste gezicht ziet het er allemaal erg truttig uit, maar Nederland was in die jaren voor de meerderheid nog niet meegevaren op de golf van wat wij nu ‘de Jaren Zestig’ noemen. Maar hoe truttig het er soms uit uitzag, de grappen die gemaakt werden waren hard, vol van moraal en zeer zeker geëngageerd. In de afleveringen komt duidelijk een antiliberaal geluid naar voren. Zo werd VVD-coryfee Hans Wiegel meerdere malen te kakken gezet.
Was het in het begin nog humoristisch, naarmate de jaren vorderden werd het steeds satirischer. Dit paste niet geheel in de stijl van de nette, christelijke NCRV. Ondanks dat het niet paste binnen de NCRV, groeide de populariteit van het programma elk jaar. Op zijn hoogtepunt haalde het programma soms drie á vier miljoen kijkers. Aantallen die tegenwoordig alleen zijn weggelegd voor voetbalwedstrijden.
Op de markt
Zoals elke sterke tv-format kende ook Farce Majeure een terugkerend element. Elke aflevering stonden de vijf leden op een podium tijdens een markt of op een andere drukke plek in het land. Hier konden voorbijgangers vragen stellen aan het zogenaamde “Farceforum”, waarop zij dan een humoristisch, geïmproviseerd antwoord kregen. Dit was nog nooit eerder vertoond in de Nederlandse televisiegeschiedenis.
Een voorbeeld hiervan uit een uitzending van april 1973, geschoten op het Domplein in Utrecht:
Toeschouwer: “Geacht Farceforum. Hoe komt het dat de Socialistische partijen in Nederland en België zoveel van elkaar verschillen, terwijl ze toch allebei hetzelfde politieke ideaal aanhangen?”
Jan Fillekers: “Dank u wel voor deze vraag. Het antwoord is simpel. In België verschilt het in vergelijking tot Nederland, want bij onze zuiderburen is er sprake van NATIONAAL socialisme.”
En vervolgens moet het hele plein lachen.
Elke aflevering begon met een lied, waarvan het refrein vooral bij de oudere televisiekijkers misschien wel een belletje doet rinkelen:
Jaaaa… dat is uit het leven gegrepen,
Ja dat is uit het leven een greep.
Het geluk is altijd met de lepen,
Ja daar zit em nou net nou de kneep.
Farce majeure geeft een goed tijdsbeeld van eind jaren zestig, begin jaren zeventig. Er werd elke week ingegaan op actuele gebeurtenissen. Zo was er in 1973 een oliecrisis, waarbij vooral Nederland zwaar werd getroffen door de Arabische OPEC-landen. Natuurlijk ging Farce Majeure hier op in. Zij namen een humoristische single op met de titel ‘Kiele kiele Koeweit’. Het eerste exemplaar werd uitgereikt aan Mahmoud Rabbani, de toenmalige honorair-consul van Koeweit in Nederland. Hierbij sprak Alexander Pola de hoop uit dat er gauw een einde zou komen aan de patstelling die was bereikt. Dit lied was zo’n succes, dat het de derde plaats bereikte in de Nederlandse top 40.
Geen voorloper
In de jaren zestig komt cabaret voor het eerst op televisie. Tot dat moment was kwam cabaret op televisie neer op live-registraties van theateroptredens, toen van Toon Hermans en Wim Sonneveld. Gedurende de jaren ’60 komen het cabaret als TV-genre op. Eén van die programma’s was Farce Majeure.
Farce Majeure was niet het eerste satirische programma op de Nederlandse televisie. Dat was ‘Zo was het toevallig ook nog eens een keer’ van de VARA. Dat programma gaf kritisch commentaar op actuele gebeurtenissen en werd voor het eerst in 1963 uitgezonden. Het format was overgenomen van de BBC. Vooral God, Nederland en Oranje werden op de hak genomen.
,,Omroep in Nederland’’, onder redactie van Huub Wijfjes, schrijft hierover: ,,Het programma was een voorbode van de roerige tijdgeest die later in de jaren zestig de kop zou opsteken (…).
Farce Majeure was dus duidelijk geen voorloper op haar gebied. Wel past het programma duidelijk in de jaren zestig. In deze periode kwam het satirische cabaret op, met kritiek op maatschappij en politiek. ,,Omroep in Nederland’’ zegt: ‘De roerige jaren zestig leenden zich bij uitstek voor deze soorten (talkshows en cabaret). Cabaret kon met behulp van humor, satire of cynisme stekelig commentaar geven (…).
Farce Majeure past daarmee ook in de periode van ontzuiling. Nederland ging in deze periode op zoek naar nieuwe politieke structuren. Kritische of satirische programma’s pasten hierin. ,,De omroepen hebben de toegenomen zendtijd en de keuzemogelijkheden die de tweede zender bood, benut om in het amusement – hoe moeizaam ook – openingen te bieden voor deze kritische vormen van infotainment.’’ (Omroep in Nederland)
Farce Majeure in de jaren tachtig, met van links naar rechts: Alexander Pola, Ted de Braak, Fred Benavente, Jan Fillekers en Henk van de Horst.
,,Omroep in Nederland’’ vermeldt nog dat eigenlijk de belangrijkste TV-genres van nu allemaal al aan het einde van de jaren zestig aanwezig waren. Een daarvan is ‘het cabaret en satire, waarin op humoristische, kritische, bijtende, ironiserende of kolderieke manier de draak wordt gestoken met meningen en gebeurtenissen.’’ Hier valt Farce Majeure ook duidelijk onder.
Interview met Henk van de Horst
Jarenlang was programmamaker Henk van de Horst de Benjamin van het televisieprogramma Farce Majeure, maar ook de meest herkenbare. Rondom zijn hele kaaklijn zat een grote, zwarte baard, die in de loop der jaren een stuk grijzer is geworden. “Die baard had ik al voor Farce Majeure en zal ik ook niet afscheren. Ik vind het wel lekker zo.”
Ruim tweehonderd afleveringen lang was Van de Horst te zien op de Nederlandse televisie en het heeft hem getekend. “Zonder Farce had ik nooit kunnen doen wat ik later allemaal heb gedaan. Boeken schrijven, andere programma’s maken of de wereld over reizen.”
– Hoe is Farce Majeure bij elkaar gekomen?
Wij werkten toen allemaal bij of voor de NCRV. Alexander was natuurlijk het bekendst, maar allemaal hadden we op een of ander moment het idee geopperd om ‘iets satirisch’ te doen. Na vele gesprekken en praatsessies kwamen we met Farce Majeure op de proppen.
– Was het gelijk een succes?
Het sloeg in ieder geval aan en de kritieken waren overwegend positief. We deden natuurlijk iets dat nog niet eerder gedaan was op de televisie: We gingen naar het publiek toe. Hierdoor kregen mensen, denk ik, het idee dat ze meededen. En graag met je kop op de buis komen bestaat al zolang als de tv. Of je nu voor paal staat of niet.
– Wie bedacht de onderwerpen?
Dat deden we allemaal. We volgden scherp het nieuws en spraken elkaar dagelijks over de volgende aflevering. Maar de meeste teksten kwamen toch bij Alexander vandaan, hij was de meest getalenteerde schrijver van ons vijven.
– Was het té scherp voor de NCRV?
In zekere zin wel. De NCRV was in die tijd natuurlijk wel een omroep voor de nette, christelijke Nederlander. Dat daar ineens vijf mannen grappen staan te maken over de politiek, de wereld en over publieke figuren zal wel een paar tere zieltjes hebben gekwetst, maar over het algemeen hielden we het binnen de grenzen van het toelaatbare. We zochten de grenzen wel op natuurlijk en af en toe rekten we ze uit.
– In kritieken wordt gesteld dat het programma nogal oubollig was. Deel jij die mening?
Als je nu terugkijkt, is dit in het begin zeker het geval, maar voor die tijd was het behoorlijk scherp. Naarmate de tijd vordert werd het scherper en scherper. Misschien dat af en toe de setting en kleding wat oubollig was.
– Deed dit dan geen afbreuk aan de kracht van de teksten?
Ik vind van niet. De boodschap kwam goed over, want vaak hoorde je de mensen de dag na de uitzending praten over bepaalde scènes. Nu kan je natuurlijk niet meer zo te werk gaan, maar je moet begrijpen dat het in die tijd rumoerig was in Nederland. Er veranderde veel, zelfs bij de NCRV. En laten we wel wezen, we werkten niet voor de VPRO, dus naakt, hoe functioneel ook, was uit den boze.
– Waarom is het programma gestopt?
We waren er klaar mee, Alexander en Fred vooral. Zij waren wat ouder dan wij. Misschien dat ze het idee hadden dat een nieuwe generatie het maar moest gaan doen. We hebben natuurlijk in de jaren tachtig nog drie seizoenen gemaakt, maar toen was de koek écht op. We hadden het té druk met andere programma’s en werkzaamheden en vonden dat we Farce er niet eventjes bij konden doen.
– Alexander Pola is dood, Fred Benavente is dood. Is Farce Majeure dood?
De ideeën zijn nog springlevend, maar Farce Majeure is inderdaad dood.
Geschiedenis - Redactie SvJ Utrecht 