Toppop

Toppop is op 22 september 1970 het eerste popprogramma dat wekelijks te zien is op de Nederlandse televisie. Initiatiefnemer is regisseur Rien van Wijk, die op deze manier het succes van het Engelse ‘Top of the pops’ in Nederland wil evenaren.

In het begin bepaalt de keuze van de kijker de line-up van het programma, later wordt de Nationale Hitparade het uitgangspunt.

Tot 1985 praat presentator Ad Visser wekelijks deze optredens en clips van AVRO’s Toppop aan elkaar. Het vaste vervangers team, bestaande uit Krijn Torringa en Marjon van Rijn, neemt het een enkele keer over. Als Ad Visser in 1985 afscheid neemt, staan Kas van Iersel en Bas Westerweel klaar om het stokje over te nemen.

Videoclips zijn intussen ingeburgerd, waardoor het showballet van Penny de Jager minder vaak toepasselijk beeldmateriaal hoeft te verzorgen. Het succes van deze clips betekent uiteindelijk de ondergang van Toppop: Artiesten voelen er weinig voor om iedere week in de show te komen playbacken, als ze ook een videoband kunnen afleveren. In juni 1988 verdwijnt het popprogramma daarom van de buis.  

Eerste wekelijkse popprogramma

De top-40, top of the pops, Tros Muziekfeest, Idols: Meezing-, dans- en muziekprogramma’s zijn nu niet meer weg te denken van de Nederlandse televisie. Toch was dat vroeger wel anders. In 1970 kwam het eerste wekelijkse popprogramma hier op tv: Toppop. Mensen bleven thuis om behalve beroemde artiesten, ook presentator Ad Visser en het Penny de Jager-ballet in actie te zien.

Het lijkt iedere week een feest bij het televisieprogramma Toppop: Moedig dansende, populaire sterren geven een showtje weg tussen de knipperende discolampen en de lachende fans. Niet alleen b-sterren komen langs in de AVRO-studio. Onder meer Michael Jackson, Bob Marley, David Bowie en Frank Zappa brengen in het achttien jarig Toppoptijdperk een bezoek aan het televisieprogramma.

Maar deze artiesten zijn niet de enige opvallende aanwinsten van het programma. De slungelig lange presentator Ad Visser doet namelijk niet voor hen onder.  Visser presenteert elke maandagmiddag met een verrassende outfit en dito bril de ‘beste, mooiste, grilligste’ platen van het moment.

Zo presenteert hij op 5 juli 1977 met een rood-wit-blauw gestreept colbert en een pilotenbril de feestelijke driehonderdste uitzending van Toppop. Met ,,Laten we buiten gaan feestvieren: het bos in,’’  begint Visser enthousiast de show. Inderdaad vindt deze feestaflevering plaats in de tuin van het AVRO-gebouw.

De populaire Penny de Jager wervelt bij het eerste nummer in de rondte. Ze probeert de woorden van artiest Crosby eer aan te doen, door toneelelementen in haar dans te verwerken. Bij ‘he helps me with my suitcase’, bungelt er toepasselijk een koffer in haar hand. Ondertussen moeten snel afgewisselde lichteffecten het grootste werk doen, want het is niet niks voor De Jager om de kijker drie minuten lang te vermaken met haar danskunsten.

Deze schaars geklede danseres is op dat moment een vast terugkerend element in de show. Penny de Jager heeft door Toppop dan ook grote bekendheid verworven als danseres.

Ook verschillende zangers staan bekend om hun optreden bij het Nederlandse Toppop. Punkartiest Iggy Pop weigert in 1977 zijn kleedkamer uit te komen om ‘Lust for Life’ te playbacken. Uiteindelijk dendert hij – slechts in spijkerbroek en heftige schmink – tóch het podium op, terwijl de programmamakers vergeefs alsnog proberen te filmen. Dat filmpje wordt legendarisch, door een kronkelende, spullenvernielende Iggy Pop.

Net als dit optreden, vinden ook de meeste andere optredens plaats in de studio, waar artiesten met snelle dansjes hun zwakke playbackkwaliteiten proberen te verdoezelen. Een enkele keer reist Toppop naar de artiesten toe, om plaatselijk muziekmateriaal te verwerven.

Behalve deze optredens, komt er in de beginjaren een enkele keer een enkele videoclip voorbij tijdens het tv-programma . Duidelijk is dat er dan op dit gebied nog niet veel mogelijkheden zijn voor artiesten (zeker niet voor de uit Nederland afkomstige sterren). In 1977 wandelt Rob de Nijs melancholisch door een bos met herfstkleuren, terwijl hij ‘je droeg niets anders dan je lange blonde haren’ zingt.

Videoclips

In schril contrast hiermee staan de uitzendingen van een kleine tien jaar later. Nog steeds is Ad Visser degene die tussen de stretchende vrouwen van het showballet staat, terwijl hij in een zwart-wit geblokt glittergilet de nummers van ‘Nationale Hitparade’ langsloopt.

Maar er is een verandering opgetreden: Voor een aflevering uit februari 1985 nemen slechts drie artiesten de moeite om persoonlijk de studio te bezoeken. Lichtgevende wolkenkrabbers vormen het decor waar deze artiesten hun show uitvoeren. Carol Lynn Townes staat in een strakke, leren broek tussen de dansers en het publiek. Ze playbackt soms – zo lijkt het – een ander couplet dan bedoeld, maar dat wil de pret niet drukken. Behalve deze Townes, verzorgen ook André Hazes – nog vrij fit – en Annie Schilder optredens. Ze zingen hun eigen hit die op dat moment in de lijst met meest verkochte platen van het moment staat.

Waar aan het begin van het Toppoptijdperk, de meeste artiesten trouw langs zijn gekomen, zijn er in deze uitzending uit 1985 vooral videoclips te zien. Onder meer King, Strawberry Switchblade, the Commodores, Mick Jagger en the Pointer sisters hebben een videoclip als afgevaardigde gestuurd.

Het kwaliteitsverschil van deze clips met die uit 1977 is dan ook duidelijk te zijn. Het bos dat in ’77 nog decor was van Rob de Nijs’ zomergevoel, is vervangen door een flitsende clip met veel verschillende shots voor Mick Jagger.

Ook  de lay-out van het programma is veranderd.. De cijfers van de hitparade komen door het beeld schuiven, de videoclips krijgen een extra aankondiging onderaan in beeld (zoals het publiek nu gewend is van de muziekzenders) en de shots zijn wat afwisselender.

Hoewel Toppop met zijn tijd probeert mee te gaan, is er in 1988 niet genoeg animo meer voor dit programma. Sterren vragen grotere sommen geld voor hun optredens, videoclips verdringen de plek van de live-optredens en andere muziekprogramma’s komen op. Toppop leeft voort in programma’s als Toppop Yeah, Top 2000 a gogo en Toppop Golden Years, maar het enige echte Toppop gaat in 1988 ten onder.

Jongerencultuur

In de Nederlandse mediageschiedenis speelt het programma Toppop een belangrijke rol. Popmuziek speelde vanaf de jaren zestig al een belangrijke rol door de jongerencultuur die steeds sterker werd. Popmuziek stond in deze cultuur centraal en beïnvloedde ook de spreektaal en de kleding van de jongeren. Het blad ‘Hitweek’ kon in die tijd ook op een vaste groep lezers rekenen. De reguliere radiozenders besteedden weinig aandacht aan het fenomeen popmuziek. Radio Veronica en de latere concurrent Radio Noordzee maakten daar dankbaar gebruik van.

Maar de televisie bleef nog achter op dit gebied. Toppop was het eerste echte muziekprogramma op de Nederlandse televisie. In de jaren ’60 was er wel het programma ‘Top of flop’, maar dat is nauwelijks te vergelijken met Toppop. Bij Top of flop draaide de presentator een nieuw plaatje en een vierkoppig panel mocht stemmen of de plaat een aanwinst was voor muziekliefhebbers. Een single van The Beatles werd op die manier in het programma nog bekroond tot ‘flop’.

Toppop bracht, in tegenstelling tot Top of flop, de muziek in beeld. Artiesten kwamen massaal naar de studio om hun hit zo goed mogelijk te playbacken of Toppop ging bij hen op bezoek om filmpjes op uiteenlopende locaties te maken. Het programma stamde af van het Britse Top of the Pops, maar Rien van Wijk gaf er in Nederland zijn eigen draai aan de succesformule.

Zo konden kijkers een kaart met hun drie favoriete liedjes opsturen die de basis vormde voor de hitlijst. Een aantal jaren later baseerde Toppop zich op bestaande hitlijsten, waarop Van Wijk het programma uitriep tot “de enige televisiehitparade ter wereld”.

De formule die Van Wijk hanteerde is nog steeds terug te vinden in de huidige hitparades. Toppop kon in het enig beschikbare uur zendtijd natuurlijk niet de hele hitlijst langslopen, dus de aandacht werd gevestigd op nieuwe binnenkomers, forse stijgers en de nummer één.

Dat zie je dan ook terug in de huidige Top 40. Hoewel er nu genoeg tijd is voor de volledige hitlijst, ligt er ligt nog altijd nadruk op dezelfde punten. De snelste stijger heet bijvoorbeeld nu ‘de klapper van de week’.

Het concept was ook voor commerciële zenders aantrekkelijk. Toppop had een grote kijkdichtheid en de platenindustrie kon hier ook op inspelen. De zender Veronica brak dan ook de formule van het programma door begin jaren ’80 de Top 40 met videoclips uit te gaan zenden. Door het fenomeen videoclip stonden artiesten niet meer te springen om helemaal naar de studio te komen en was Toppop ten dode opgeschreven. Het programma bleef nog wel een tijd bestaan, maar werd van tijdstip verschoven en haalde niet meer het niveau van de jaren ’70.

Toch is het programma hoe dan ook een voorloper geweest van huidige hitparades en zelfs van muziekzenders zoals TMF en MTV. In de beginjaren had het programma een kijkdichtheid van zevenenveertig procent, dus het programma bereikte meer dan alleen de groep jongeren. Concepten uit die tijd worden nog steeds, al dan niet in andere vorm, gebruikt door de muziekzenders. Popzien, de rtv-tip en de troetelschijf komen nog steeds in eigentijdse versies voorbij op tv. Zelfs Top of the Pops kent tegenwoordig een Nederlandse versie, maar haalt de successen van het oude Toppop niet. Op Cultura, een digitale zender van de NPS, zijn ook weer wekelijks uitzendingen van Toppop te bekijken. Je zou dus kunnen zeggen dat ‘de formule Toppop’ de huidige muziektelevisie in Nederland heeft gevormd en misschien zelfs niet eens meer geëvenaard is.

Janneke Aelen & Lenneke Arts